Μαθαίνεται η υψηλή σκέψη;

George Steiner, Δέκα (πιθανοί) λόγοι για τη μελαγχολία της σκέψης, μτφ. Σεραφείμ Βελέντζας, Scripta, 2007, σ.73-5

Μαθαίνεται η υψηλή σκέψη; Διδάσκεται; Η εκγύμναση και η εξάσκηση μπορεί να δυναμώσουν τη μνήμη. Τεχνικές διαλογισμού μπορεί να δώσουν βάθος στη συγκέντρωση του νου, στα χρονικά διαστήματα εσωτερικότητας και αυτοσυγκέντρωσης. Σε ορισμένες ανατολικές και μυστικιστικές παραδόσεις, στον βουδισμό λόγου χάρη, αυτή η πειθαρχία μπορεί να οδηγήσει σε σχεδόν απίστευτο βαθμό αφαίρεσης και έντασης[…]

Το να εμποδίζουμε τα παιδιά να μαθαίνουν μέσω αποστήθισης σημαίνει ότι φροντίζουμε να ατροφήσουν, ίσως μονίμως, οι μύες του μυαλού. Οπότε, όσον αφορά τις εγκεφαλικές δεξιότητες, την ανεπτυγμένη δεκτικότητα και την ερμηνεία, υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορεί να ενισχυθούν και να εμπλουτιστούν με τη διδασκαλία και την πρακτική εξάσκηση.
Όσο γνωρίζουμε, όμως, δεν υπάρχει παιδαγωγικό κλειδί για τη δημιουργικότητα.

Η καινοτόμος, η μεταμορφωτική σκέψη, τόσο στις τέχνες όσο και στις επιστήμες, τόσο στη φιλοσοφία όσο και στην πολιτική θεωρία, μοιάζει να γεννιέται από «προσκρούσεις», από κβαντικά άλματα στη γωνία επαφής μεταξύ υποσυνειδήτου και συνειδητού, μεταξύ του τυπικού και του οργανικού σ’ ένα παιχνίδι και μια «ηλεκτρική» τέχνη ψυχοσωματικών φορέων, που ως επί το πλείστον είναι απρόσιτοι τόσο για τη βούλησή μας όσο και για την κατανόησή μας.

Τα βοηθητικά μέσα μπορούν να διδαχτούν- η μουσική σημειογραφία, η σύνταξη και η μετρική, ο μαθηματικός συμβολισμός και οι συμβάσεις, η ανάμειξη χρωστικών ουσιών. Η μεταμορφωτική όμως χρήση αυτών των μέσων με στόχο νέες διαμορφώσεις του νοήματος και νέες χαρτογραφήσεις των ανθρώπινων δυνατοτήτων, με στόχο μια vita nuova της πίστης και του αισθήματος, δεν μπορεί ούτε να προβλεφθεί ούτε να θεσμοθετηθεί. Δεν υπάρχει δημοκρατία για την ιδιοφυία, μόνο μια τρομερή αδικία κι ένα θανάσιμο βάρος. Οι λίγοι, όπως είπε ο Χαίλντερλιν, είναι αναγκασμένοι να πιάνουν τον κεραυνό με γυμνά χέρια.

Αυτή η ανισορροπία, μαζί με τις συνέπειές της, η έλλειψη προσαρμογής της μεγάλης σκέψης και της δημιουργικότητας στα ιδανικά της κοινωνικής δικαιοσύνης είναι μια ένατη πηγή μελαγχολίας.