ΟΗΕ

 07/05/2022- Χολέβα Σοφία 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο Χάρτης του ΟΗΕ απαγορεύει τη «χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους»[1]. Το δικαίωμα αυτοδιάθεσης, το απαράβατο των συνόρων και η αποχή από τη χρήση βίας ήταν τα θεμέλια πάνω στα οποία θέλησε να στηριχτεί η μεταπολεμική πραγματικότητα.   Εξάλλου, με την απόφαση 2625/1970 της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ «Κανένα κράτος ή ομάδα κρατών δεν έχει το δικαίωμα να επέμβει άμεσα ή έμμεσα για οποιοδήποτε λόγο στις εσωτερικές ή εξωτερικές υποθέσεις οποιουδήποτε άλλου κράτους». Συνεπώς, η ένοπλη επέμβαση κατά της προσωπικότητας ενός κράτους παραβιάζει το διεθνές δίκαιο.[2]

Μολαταύτα, την ώρα που γράφεται η παρούσα εργασία, βρισκόμαστε στην 72^η ημέρα εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Στις 24 Φεβρουαρίου 2022 ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε ειδική στρατιωτική επιχείρηση εναντίον της Ουκρανίας. Πριν από την εισβολή είχε προηγηθεί η κρίση στην Κριμαία το 2014 που μεταξύ άλλων είχε ως αποτέλεσμα  μια διεθνή αναταραχή, την προσάρτηση της ουκρανικής περιοχής της Κριμαίας από τη Ρωσία καθώς και την κατοχή των πόλεων Ντονέτσκ, Λουγκάνσκ και Χάρκοβο από ρώσους ένοπλους αυτονομιστές. Από τότε, η ένταση μεταξύ των δύο χωρών κλιμακώθηκε με αποκορύφωμα την έκκληση των ηγετών των ρωσόφωνων αυτονομιστών, η οποία αποτέλεσε και το πρόσχημα της εισβολής, για να αναγνωριστούν και επισήμως ως ανεξάρτητες οι περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας.[3]

Στην παρούσα εργασία θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε την αντίδραση της διεθνούς κοινότητας απέναντι στη ρωσική εισβολή και ειδικότερα θα αναλύσουμε τις κυρωτικές δράσεις που ανέλαβαν ενάντια της Ρωσίας μέχρι στιγμής τα όργανα των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Α) Ο μηχανισμός συλλογικής ασφάλειας των ΗΕ ενεργοποιείται σύμφωνα με το Άρθρο 39 του Χάρτη όταν μια κατάσταση προσδιορίζεται ως απειλή κατά της ειρήνης. Στο ξεκίνημα μιας κρίσης, το Συμβούλιο Ασφαλείας συστήνει ή διατάσσει προσωρινά μέτρα όπως είναι η αποχώρηση στρατευμάτων και η κατάπαυση του πυρός. (Αντωνόπουλος,2019,168). Αυτό συνέβη και στις 25/02/22 μια μέρα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Το ΣΑ του ΟΗΕ με σχέδιο ψηφίσματος ζήτησε την άμεση διακοπή της επίθεσης στην Ουκρανία, στο οποίο όμως η Ρωσία άσκησε βέτο σύμφωνα με την παράγραφο 3 του Άρθρου 27 του Χάρτη του ΟΗΕ που εισάγει το προνόμιο της αρνησικυρίας μόνο στα πέντε μόνιμα μέλη του (Η.Π.Α, Ρωσία, Κίνα, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία) και η άσκηση του οποίου εμποδίζει την υιοθέτηση του σχεδίου απόφασης του ΣΑ κάτι που φανερώνει αδιαμφισβήτητα ότι η άσκηση βέτο εξακολουθεί να αποτελεί τεράστιο εμπόδιο στην αποτελεσματική λειτουργία του ΣΑ στην άσκηση της κύριας αρμοδιότητας του που σύμφωνα με το αρ.24(1) του Χάρτη του ΟΗΕ δεν είναι άλλη από τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας (Αντωνόπουλος,2019,155-156).

Σύμφωνα, με το εν λόγω προσχέδιο του ΣΑ του ΟΗΕ, η Ρωσία θα έπρεπε να αποσύρει αμέσως, πλήρως και χωρίς προϋποθέσεις όλες τις στρατιωτικές της δυνάμεις από το έδαφος της Ουκρανίας εντός των διεθνών της συνόρων. Εν συνεχεία, στο ίδιο μήκος κύματος ακολούθησε και η έκκληση του νυν Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες για τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία καθώς έχει την αρμοδιότητα να εφιστά την προσοχή του ΣΑ σε ζητήματα τα οποία μπορούν να απειλήσουν τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια (Άρθρο 99 Χάρτη του ΟΗΕ) (Αντωνόπουλος,2019,158-159).

Μετά το βέτο της Ρωσίας, το ΣΑ συγκάλεσε την 11^η έκτακτη συνεδρίαση της Γενικής Συνέλευσης (από το 1956 έως σήμερα είχαν υπάρξει δέκα ειδικές επείγουσες σύνοδοι) των 193 μελών προκειμένου να συζητηθεί και να τεθεί σε ψηφοφορία κείμενο που καταδίκαζε την εισβολή της Ρωσίας. Ειδική, επείγουσα σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης μπορεί να συγκληθεί σύμφωνα με την απόφαση «Ενωμένοι για την Ειρήνη»[4] εντός 24 ωρών και να αναλάβει δράση σε περίπτωση διατάραξης της διεθνούς ειρήνης εάν το ΣΑ δεν μπορεί να το πράξει λόγω του βέτο των μόνιμων μελών, όπως ακριβώς συνέβη στην περίπτωση της Ρωσίας (Αντωνόπουλος,2019,152).

Επιπρόσθετα, σε όλη την διάρκεια του πολέμου ο ΓΓ είχε συναντήσεις τόσο με τους προέδρους και τους υπουργούς εξωτερικών και των δύο χωρών ενώ και το ΣΑ από την έναρξη του πολέμου συνεδριάζει τακτικά και η ΓΣ έχει ψηφίσει μέχρι στιγμής τρεις φορές για τον πόλεμο, καταδικάζοντας πρώτα την εισβολή στις 02/03/2022, αναστέλλοντας τη συμμετοχή της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στις 07/04/2022 το οποίο αποτελεί ένα από τα κυριότερα επικουρικά όργανα του ΟΗΕ και τέλος ζητώντας την προστασία των αμάχων στις 24/04/2022. Δεν μπορεί βέβαια να αποβάλει τη Ρωσία από τον ίδιο τον ΟΗΕ καθώς μια τέτοια σύσταση απαιτεί τη σύμφωνη ψήφο των μόνιμων μελών του ΣΑ και η Ρωσία αποτελεί ένα εξ αυτών.

Τέλος, εκτός από τις ενέργειες του ΣΑ της ΓΣ και του ΓΓ, δράση ανέλαβε αντιδρώντας στην ρωσική επιθετικότητα και το Διεθνές Δικαστήριο που μπορεί να επιληφθεί διάφορων ζητημάτων του διεθνούς δικαίου. Διάδικοι στο ΔΔ μπορούν να είναι μόνο κράτη και έτσι στις 26/02/2022 η Ουκρανία στράφηκε σε αυτό, υποστηρίζοντας πως η δικαιολογία που πρόταξε η Ρωσία ότι ενεργεί για να αποτρέψει μια γενοκτονία στην ανατολική Ουκρανία δεν είχε βάση. Το ΔΔ όρισε ακρόαση για το θέμα στις 07/03/2022 αλλά η Ρωσία δεν παρέστη. Στις 16/03/2022 το ΔΔ εξέδωσε απόφαση σύμφωνα με την οποία θα πρέπει να απομακρυνθούν άμεσα τα ρωσικά στρατεύματα από την ουκρανική επικράτεια. Οι αποφάσεις του ΔΔ είναι υποχρεωτικές για τα διάδικα κράτη παρόλα αυτά δεν υπάρχει κάποιος τρόπος που μπορεί να επιβληθεί η εφαρμογή τους.

Β) Παραπάνω είδαμε ποια από τα κύρια όργανα του ΟΗΕ κατέχουν την αρμοδιότητα ώστε να κινητοποιηθούν και να αναπτύξουν δράσεις για την καταδίκη της Ρωσίας ενώ αναφερθήκαμε και στην αποπομπή της Ρωσίας από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που αποτελεί επικουρικό όργανο της ΓΣ. Υπάρχουν και άλλα κύρια και επικουρικά όργανα του ΟΗΕ τα οποία και έχουν αναπτύξει δράσεις, όπως για παράδειγμα, η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες, η UNICEF ή το ΕCOSOC το οποίο και συνάπτει συμφωνίες με ένα πλήθος ειδικών παγκόσμιων διακυβερνητικών οργανώσεων (FAO,ΠΟΥ,WBG,IFAD κ.α) όμως όλα αυτά έχουν ρόλο  ανθρωπιστικού, τεχνικού και χρηματοδοτικού χαρακτήρα για την βοήθεια και την προστασία όλων όσων πλήττονται σε διάφορούς τομείς από τον πόλεμο και όχι κυρωτικό ώστε να μπορούσαν να αναπτύξουν καταδικαστικές δράσεις κατά της Ρωσίας.

Τέλος, αν επιτευχθούν οποιεσδήποτε διεθνείς συμφωνίες για τον τερματισμό του πολέμου αυτές θα αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγματεύσεων των διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης κ.α. Για αυτό το σκοπό, τα Ηνωμένα Έθνη έχουν δημιουργήσει και την Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου, στόχος της οποίας είναι η προώθηση της προοδευτικής ανάπτυξης του διεθνούς δικαίου και της κωδικοποίησής του. Το έργο της ΕΔΔ είχε ως αποτέλεσμα τη θέσπιση μιας σειράς σημαντικών συνθηκών και άλλων βασικών πράξεων στον τομέα του διεθνούς δικαίου και θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο στην κατάρτιση κειμένων διεθνούς δικαίου στην διεθνοπολιτική πραγματικότητα που θα δημιουργηθεί μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Γ) Παράλληλα με τις ενέργειες των οργάνων του ΟΗΕ κατά της Ρωσίας, άμεσες κυρωτικές αποφάσεις έλαβε και το Συμβούλιο της Ευρώπης μέσω των οργάνων του. Στόχος του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά την ίδρυσή του (1949) ήταν να αποκατασταθεί η δημοκρατία, η σταθερότητα και η ειρήνη στην Ευρώπη μετά τον Β’Π.Π. και να διαφυλαχθεί η κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά. Σήμερα, η πιο σημαντική αποστολή του είναι η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για τον σκοπό αυτό το 1959 ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που εξετάζει ενδεχόμενες παραβιάσεις της πρώτης νομικά δεσμευτικής Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Τα όργανα του ΣτΕ (άρθρο 10) είναι η  Επιτροπή Υπουργών η οποία υποβοηθείται στο έργο της από επικουρικά όργανα επιτροπών ειδικών εμπειρογνωμόνων σε διάφορα ζητήματα και η Κοινοβουλευτική Συνέλευση. Τα δύο παραπάνω κύρια όργανα περιβάλλονται από σώμα διεθνών υπαλλήλων που αποτελούν τη Γραμματεία του Συμβουλίου με επικεφαλής τον Γενικό Γραμματέα. Κάθε ευρωπαϊκό κράτος μπορεί να γίνει μέλος του Συμβουλίου (άρθρο 4) αρκεί να σεβαστεί τις αρχές που τίθενται στο άρθρο 3 του Καταστατικού, το οποίο και ζητά από τα κράτη τον σεβασμό της υπεροχής του δικαίου, των δικαιωμάτων του ανθρώπου, της δημοκρατικής νομιμότητας κ.α (Νάσκου-Περράκη,2019,324).

 

Η Ρωσία αποτελούσε μέλος του ΣτΕ από το 1996, αποχώρησε όμως από τον οργανισμό στις 15/03/2022 κοινοποιώντας την απόφαση της στον Γενικό γραμματέα (άρθρο 7) όπως και την πρόθεση της να καταγγείλει την ΕΣΔΑ, θέλοντας να προλάβει την αναμενόμενη αποπομπή της εξαιτίας της εισβολής στην Ουκρανία. Νωρίτερα, τα δικαιώματα εκπροσώπησης της χώρας στα όργανα του περιφερειακού Οργανισμού είχαν ήδη ανασταλεί και η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου είχε ξεκινήσει τη διαδικασία αποπομπής, αφού πρώτα καταδίκασε την ένοπλη επίθεση στην Ουκρανία στις 25/02/2022 καθώς διαπίστωσε ότι η Ρωσία παραβίαζε το άρ.3 του Καταστατικού. Στη συνέχεια και σε διαβούλευση με την Κοινοβουλευτική Συνέλευση, κάλεσε τη Ρωσία προς συμμόρφωση.[5] Παρά την οικειοθελή αποχώρηση, η Επιτροπή Υπουργών του ΣτΕ που αποτελείται από τους Υπουργούς Εξωτερικών των κρατών μελών (άρθρο 14), ακολούθησε τη διαδικασία που προβλέπεται για την αποπομπή μίας χώρας λόγω παραβίασης των υποχρεώσεων του άρθρου 3.

Η παύση της Ρωσίας από μέλος του ΣτΕ σηματοδοτεί και την ταυτόχρονη αποχώρηση της χώρας από τις συμβάσεις που έχουν υπογραφεί εντός του πλαισίου του Οργανισμού. Στην περίπτωση της ΕΣΔΑ η Σύμβαση περιέχει ειδική διάταξη γι’ αυτό: «παν συμβαλλόμενον μέρος, το οποίον θα έπαυε να αποτελεί μέρος του Συμβουλίου της Ευρώπης, θα έπαυε να αποτελεί μέρος της παρούσης Συμβάσεως» (Άρ. 58 παρ. 3). Επομένως, η Ρωσία δεν θα δεσμεύεται από την ΕΣΔΑ, ο Ρώσος δικαστής θα αποπεμφθεί από το ΕΔΔΑ και οι πολίτες που πλήττονται από παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν θα μπορούν μελλοντικά να καταφύγουν στο Στρασβούργο  αν και στις 23/03/2022, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ορίσε ότι η αποχώρηση της Ρωσίας από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση θα συντελεστεί 6 μήνες μετά, στις 16 Σεπτεμβρίου και πως μέχρι τότε πολίτες αλλά και κράτη θα μπορούν να προσφύγουν στο δικαστήριο εναντίον της Ρωσίας. Τέλος, η αποπομπή της Ρωσίας από το ΣτΕ στέλνει το μήνυμα ότι δεν υπάρχει θέση για τη Ρωσία στα ευρωπαϊκά όργανα εξαιτίας του βάρβαρου επιθετικού πολέμου κατά της Ουκρανίας. 

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, το απαράβατο των συνόρων και η αποχή από τη χρήση βίας μπορεί να ήταν τα θεμέλια πάνω στα οποία προσπάθησε να ανοικοδομηθεί ο καινούργιος κόσμος που είχε ανατείλει μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου θέλοντας να αφήσει πίσω του τις φρικαλεότητες που αυτός είχε επιφέρει στην ανθρωπότητα, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι δεν συνέχισαν από τότε να συμβαίνουν ένοπλες συρράξεις ανά τακτά χρονικά διαστήματα σε διάφορα μέρη της υφηλίου.

 

Για το σκοπό αυτό, η διεθνής κοινότητα δημιούργησε διάφορους οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης συμπεριλαμβανομένων των οργάνων που τους απαρτίζουν με σκοπό την διασφάλιση της διεθνούς ειρήνης. Το κατά πόσο οι οργανισμοί αυτοί εκπληρώνουν τον σκοπό τους ή αν θα τον εκπληρώσουν στην παρούσα πολεμική κατάσταση στην Ουκρανία μένει να το δούμε. Στην παρούσα εργασία προσπαθήσαμε να σκιαγραφήσουμε τις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας μέσω της ενεργοποίησης των δύο παραπάνω οργανισμών και των προσπαθειών τους να απομονώσουν τη Ρωσία με πρωτοφανείς κυρώσεις στην ιστορία των διεθνών σχέσεων.

 

Εν κατακλείδι, προς το παρόν ο πόλεμος μαίνεται ακόμη και η Ρωσία κλιμακώνει την ένταση εναντίον της Ουκρανίας αλλά και ολόκληρης της Δύσης προσομοιώνοντας εκτόξευση πυρηνικού πυραύλου στο Καλίνινγκραντ ανατρέποντας όλες τις διεθνείς ισορροπίες και τις γεωπολιτικές στρατηγικές που υπήρχαν μέχρι τώρα. Στο νέο, πολύπλοκο κόσμο που αναδύεται, το διεθνές σύστημα φαίνεται αμήχανο περιμένοντας τις εξελίξεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ø  Νάσκου-Περράκη Π., Αντωνόπουλος Κ. , Σαρηγιαννίδης Μ., (2019), Διεθνείς οργανισμοί, 2η έκδοση, Αθήνα: Εκδόσεις Σάκκουλα.

Ø  https://lawnet.gr/law-news/to-diethnes-dikaio-kai-o-polemos-stin-oukrania-i-mera-pou-allaxe-ton-kosmo-arthro-tou-antoni-p-argyrou/, (Το διεθνές δίκαιο και ο πόλεμος στην Ουκρανία – Η Μέρα που άλλαξε τον Κόσμο) άρθρο του Αντώνη Αργυρού, ανακτήθηκε 1/5/2022)

Ø  https://www.huffingtonpost.gr/entry/ti-mporei-praymatika-na-kanei-o-oee-yia-ten-krise-sten-oekrania_gr_62094f26e4b04af87f3ec73c, Τι μπορεί πραγματικά να κάνει ο ΟΗΕ για την κρίση στην Ουκρανία.(ανακτήθηκε 30/04/2022)

Ø  https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/ti-shmainei-h-paysh-ths-rwsias-apo-to-symvoulio-ths-eyrwphs/, Τι σημαίνει η παύση της Ρωσίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης; Χριστοπούλου Αντωνία-Ευαγγελία,(ανακτήθηκε 05/05/2022)

 

---

[1] Γενική απαγόρευση χρήσης βίας,  διατυπώνεται στο άρθρο 2 παρ. 4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.

[2] https://lawnet.gr/law-news/to-diethnes-dikaio-kai-o-polemos-stin-oukrania-i-mera-pou-allaxe-ton-kosmo-arthro-tou-antoni-p-argyrou/, (Το διεθνές δίκαιο και ο πόλεμος στην Ουκρανία – Η Μέρα που άλλαξε τον Κόσμο) άρθρο του Αντώνη Αργυρού, ανακ΄τηθηκε 1/5/2022)

[3] https://www.huffingtonpost.gr/entry/ti-mporei-praymatika-na-kanei-o-oee-yia-ten-krise-sten-oekrania_gr_62094f26e4b04af87f3ec73c, Τι μπορεί πραγματικά να κάνει ο ΟΗΕ για την κρίση στην Ουκρανία.(ανακτήθηκε 30/04/2022)

[4]  Η παράλυση του ΣΑ και η κρίση αξιοπιστίας του ΟΗΕ οδήγησαν με πρωτοβουλία των δυτικών κρατών στην υιοθέτηση από την Γενική Συνέλευση του Ψηφίσματος 377(V) «Ενωμένοι για την Ειρήνη». Το συγκεκριμένο ψήφισμα προβλέπει ότι σε περίπτωση αδυναμίας του ΣΑ να εκπληρώσει την κύρια αρμοδιότητα του εξαιτίας της άσκησης βέτο η Γενική συνέλευση μπορεί να συγκληθεί εντός 24 ωρών σε ειδική επείγουσα σύνοδο με σκοπό να προβεί σε συστάσεις  με πλειοψηφία 2/3 με σκοπό την υιοθετήσει ή μη στρατιωτικών μέτρων για την αντιμετώπιση καταστάσεων που αποτελούν απειλή, διατάραξη της ειρήνης ή επιθετική ενέργεια. Με αυτόν τον τρόπο επιτρέπετε στη ΓΣ που είναι όργανο πλήρης σύνθεσης του ΟΗΕ η λήψη εξαναγκαστικών μέτρων  με πλειοψηφική διαδικασία(Αντωνόπουλος, 2019, 172)

[5] https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/ti-shmainei-h-paysh-ths-rwsias-apo-to-symvoulio-ths-eyrwphs/, Τι σημαίνει η παύση της Ρωσίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης; Χριστοπούλου Αντωνία-Ευαγγελία,(ανακτήθηκε 05/05/2022)